تو پری‌ زاده ندانم ز کجا می‌آیی

کادمیزاده نباشد به چنین زیبایی

راست خواهی نه حلالست که پنهان دارند

مثل این روی و نشاید که به کس بنمایی

سرو با قامت زیبای تو در مجلس باغ

نتواند که کند دعوی همبالایی

در سراپای وجودت هنری نیست که نیست

عیبت آنست که بر بنده نمی‌بخشایی

به خدا بر تو که خون من بیچاره مریز

که من آن قدر ندارم که تو دست آلایی

بی رخت چشم ندارم که جهانی بینم

به دو چشمت که ز چشمم مرو ای بینایی

نه مرا حسرت جاه است و نه اندیشه مال

همه اسباب مهیاست تو در می‌بایی

بر من از دست تو چندان که جفا می‌آید

خوشتر و خوبتر اندر نظرم می‌آیی

دیگری نیست که مهر تو در او شاید بست

چاره بعد از تو ندانیم بجز تنهایی

ور به خواری ز در خویش برانی ما را

همچنان شکر کنیمت که عزیز مایی

من از این در به جفا روی نخواهم پیچید

گر ببندی تو به روی من و گر بگشایی

چه کند داعی دولت که قبولش نکنند

ما حریصیم به خدمت تو نمی‌فرمایی

سعدیا دختر انفاس تو بس دل ببرد

به چنین زیور معنی که تو می‌آرایی

باد نوروز که بوی گل و سنبل دارد

لطف این باد ندارد که تو می‌پیمایی

این شعر از سعدی به زیبایی یکی از بهترین نمونه‌های غزل‌های عاشقانه‌ی اوست که در آن مفاهیم عشق، زیبایی، و تواضع در برابر معشوق به شیوه‌ای هنرمندانه بیان شده است. در ادامه، تحلیل مفهومی و ادبی این شعر ارائه می‌شود:

تحلیل مفهومی

شاعر معشوق را به موجودی فراتر از انسان، حتی پری‌زاد تشبیه می‌کند و زیبایی او را بی‌نظیر و غیرقابل مقایسه با دیگر موجودات می‌داند. این توصیف، نهایت اغراق در مدح زیبایی معشوق است که در ادبیات عرفانی و عاشقانه فارسی رایج است.

شاعر از عجز خود در برابر معشوق سخن می‌گوید و حتی به خونخواهی معشوق اشاره می‌کند. این نشان‌دهنده‌ی اوج تسلیم و سرسپردگی عاشق در برابر معشوق است.

شاعر جهان را بدون حضور معشوق بی‌ارزش و بی‌معنا می‌داند. این موضوع به عمق وابستگی عاشق به معشوق اشاره دارد.

سعدی حتی در برابر جفای معشوق، او را عزیز می‌داند و حاضر نیست از عشق خود دست بکشد. این بیانگر عشق حقیقی و خالصانه‌ای است که حتی در برابر بی‌مهری نیز تزلزل نمی‌پذیرد.

در پایان، شاعر به زیبایی کلام خود اشاره می‌کند و این غزل را به‌عنوان زیور معنوی معرفی می‌کند. این خودآگاهی هنری، بخشی از قدرت سعدی در معرفی هنر کلامی‌اش است.

تحلیل ادبی

تشبیه معشوق به “پری‌زاد” و “سرو” نشان‌دهنده‌ی استفاده از عناصر طبیعت و موجودات ماورایی برای نشان دادن زیبایی و بی‌همتایی اوست. استفاده از “باد نوروز” به‌عنوان نمادی از طراوت و لطافت که باز هم در برابر معشوق بی‌ارزش دانسته می‌شود.

شاعر با اغراق‌های هنری، زیبایی معشوق را فراتر از حد تصور انسانی به تصویر می‌کشد. این اغراق، جزء اصلی بیان عواطف در شعر کلاسیک فارسی است.

تکرار ایده‌هایی مانند زیبایی مطلق معشوق، عجز عاشق، و بی‌معنایی جهان بدون معشوق، تأثیری عمیق بر خواننده دارد.

وزن عروضی این غزل، همراه با قافیه و ردیف‌های هماهنگ، به موسیقی درونی آن کمک کرده و خواننده را مجذوب می‌کند.

استفاده از الفاظ لطیف و متناسب با مفاهیمی چون زیبایی، عشق، و تواضع (مانند “زیبایی”، “بوی گل و سنبل”، “مهیا”) نشان از هنرمندی سعدی در انتخاب کلمات دارد.

این غزل نمایانگر اوج هنر سعدی در تلفیق احساس و اندیشه است. او با زبانی نرم و دلنشین، عشق را نه‌تنها به‌عنوان یک رابطه انسانی بلکه به‌عنوان مفهومی متعالی و معنوی ترسیم می‌کند. ساختار منسجم، مفاهیم عمیق، و استفاده از عناصر طبیعت، این شعر را به اثری جاودانه در ادبیات فارسی تبدیل کرده است.